Accessibility links

Seddam Hüseynden sonrakı İraqda kürdlerin taleyi ne olacaq?          Amerika universitetinde Yaxın Şerq meseleleri üzre mütexessis, professor Edmund Ğerible müsahibe - 2002-10-03


SUAL: İraq kürdlerinin iki aparıcı qüvvesi, Kürdüstan Vetenperver Birliyi ve Kürdüstan Demokratik partiyasının liderleri parlament teşkil etmek meqsedile cüme günü görüşecekler. Bele bir parlamentin teşkilini özüne hede hesab eden Türkiye İraq kürdlerinin fraksiyalarına xeberdarlıq edib. Görüşle bağlı sizin fikriniz.

CAVAB: Evvela, onu qeyd edim ki, bu, yeni bir şey deyi. Ye’ni bu parlament mövcud idi, orada seçkiler de keçirilmişdi ve onlar koalisiya da yaratmışdılar. İraq kürdlerinin bu iki fraksiyasının üzvleri evveller de görüşübler ve onların neye göre görüşdükleri me’lumdur. İraq kürdlerinin iki fraksiyası evveller parlamentde beraber temsil olunmuşdu, lakin sonradan Mes’ud Berzaninin qrupu bir qeder ireliye çıxmışdı. Lakin kürd qrupları arasında başlamış herbi münaqişe bu parlamentin süqutuna getirib çıxarmışdır. Kürdüstan Vetenperver Birliyi Erbil şeherini ele keçirerek şeheri paytaxt e’lan edir. 1996-cı ilde Kürdüstan Demokratik partiyası Erbille yanaşı, Süleymaniyyeni ele keçirir. Amma bir müddetden sonra KDP Süleymaniyyeni geri qaytarmaq mecburiyyeti qarşısında qalır. Belelikle, İraqın şimalında kürdler iki müxtelif hökumet teşkil edirler. Son iki ilde Birleşmiş Ştatların İraq kürdlerini bir-birine yaxınlaşdırmaq se’yleri neticesinde indi bele bir koalisiyanın yaranması mümkün olmuşdur. Fraksiyalar arasında danışıqların bele intensiv şekilde aparışlması ve ümumyyetle, kürdlerin İraq müxalifet qrupları arasında böyük rol oynaması kürdler üçün unikal bir mövqe yaratmışdır. Buna göre de, indi kürdler onlar üçün yaranmış elverişli şeraitde ne qazanacaqları üzerinde düşünürler. Heç şübhe yoxdur ki, müasir kürd tarixinde son 30-40, hetta 50 il erzinde nisbi de olsa, bele dinc ve firavan şerait olmamışdır. İndi hem infrasktrukturun berpası, hem de metbuat azadlığı ve başqa demokratik en’enelerin yaranması müşahide olunur.

SUAL: Birleşmiş Ştatlar hökumeti İraqa qarşı herbi emeliyyatlara başlamaq planları üzerinde işlediyi bir vaxt, İraq kürleri bu müharibenin te’sirleri ne düşünürler? Onların narahat eden nedir?

CAVAB: Kürdler müharibe olsa, onların taleyinin nece olacağını bilmek isteyirler. Onlar qorxurlar ki, müharibeden sonra yene de hamı onları yaddan çıxaracaq, qorxurlar ki, xarici hökumetler onlardan istifade edib, sonra başıbelalı kürdleri bir terefe atacaq. Buna göre de, kürdler yeni teşkil edilecek İraq hökumetinde onlara hansı yerler verileceyini bilmek isteyirler. İraq kürdleri daha çox federalizm terefdarıdırlar. Lakin hem Türkiye, hem de İran bele bir federalizme menfi yanaşırlar. Türkiye onlara medeni muxtariyyet vermek ideyasını qebul edir, lakin separatizmin güclenmesinden qorxur. Türkiye qorxur ki, İraq daxilinde federativ kürd hökumeti müsteqil kürd dövletinin yaradılmasına getirib çıxara biler. Türkiyedeki 16 milyonla 20 milyon arasında kürd de elave olunsa, o zaman Türkiyenin qorxularını ebes saymaq olmaz. Kürdlerin narahatlığına sebeb olan bir mesele de Türkiyenin nefte göre Kerkük vilayetinde erazi iddialarının mümkün olmasıyla bağlıdır.

SUAL: Kürdler federativ dövlet yaratsa, Türkiye ve İranın buna reaksiyası neden ibaret ola biler?

ACT: Fikrimce, onların heç biri kürdlerin federativ hökumet yaratmasını istemir. Lakin mesele ondan ibaretdir ki, bele olan suretde onlar herbi müdaxileye yol vereceklermi? Yene de burada Amerika helledici rol oynayacaq. Amerikanın meselede mövqeyi her iki ölke, xüsusile de Türkiyeye böyük te’sir gösterecek. Eger Amerika bu federativ hökumeti müdafie etse, Türkiye müeyyen derecede buna yol vere biler, amma bu, yalnız qısa müddet üçün mümkündür. Türkiye bu hökumetin onun milli tehlükesizliyine hede töretdiyini görse, o zaman herbi müdaxile yoluna el atacaq. Bu ölkelerden biri meseleye müdaxile etse, o biri de bunu edecek. Buna göre de hesdab edirem ki, veziyyet çox mürekkebdir.

XS
SM
MD
LG