Ötən ay Rusiyanın yenicə seçilmiş
prezidenti Dmitri Medvedev ilk rəsmi səfərini Qazaxıstan və Çinə etdi. Başqa 3 Orta Asiya respubikası ilə yanaşı
Moskva, Astana və Pekin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvüdürlər.
Bu təşkilat nisbətən yeni
yaranamış qurumdur. 1996-cı ildə
yaranan təşkilat ilk öncə Şanxay Beşliyi kimi tanınırdı. Beşliyi Rusiya və Çindən əlavə Qazaxıstan,
Qırğızıstan və Tacikistan təşjil edirdi.
Qurumun məqsədi üzv dövlətlər arasında sərhəd məsələlərini yoluna qoymaq
idi. Kaliforniyada yerləşən Monetery Beynəlxalq Araşdırmalar İnstitutunun eksperti Cinq Donq Yuanın sözlərinə görə 5
il sonra Özbəkistanın təşkilata qoşulması ilə hədəflər dəyişdi.
"2001-ci ildə Şanxay Əməkdaşlıq
Təşkilatı adını alan qurum 3 başlıca şər qüvvə ilə mübarizəni qarşısına məqsəd
qoydu. Bunlar beynəlxalq terrorizm,
dini ekstremism və etnik separatçılıq idi," deyə o, söyləyir.
Bir çox ekspertlər deyirlər ki,
regional təşkilatda Çin və Rusiyanın eyni zamanda təmsil olunması maraq
doğurur. Londonda yerləşən Avropa
İslahatları Mərkəzinin eksperti Bobo Lo deyir ki, Şanxay Əməkdaşlıq
Təşkilatının lokomotivi Çindir. Bu
təşkilata üzv olmaq Çinə öz nüfuzunu Orta Asiyada yaymağa imkan verir.
Eyni zamdan Rusiya özünü hələ də
regionda dominant qüvvə kimi görür.
Kolumbiya universitetinin professoru Robert Leqvold deyir ki, Moskva və
Pekin bir-birinin maraqlarına hörmətlə yanaşırlar: "Çin açıqcasına
Rusiyanın regiondakı hegemonluğuna qarşı çıxış etmir. O biri tərəfdən iqtisadi baxımdan dinamik Çin Orta Asiya
bazarlarını fəth etməkdədir.
Təhlilçilərin fikrincə Çin və Rusiyanın üzərində razılaşdığı mühüm məqam
ABŞ-ın Orta Asiyadakı roludur."
1991-ci ildə Sovet İttifaqı
dağılandan bəri Vaşinqton regionda aktiv rol oynamağa başlayıb. 2001-ci il Sentyabrın 11-i baş vermiş terror
hücumlarından sonra Vaşinqton Əfqanıstanda Taliban rejiminə qarşı mübarizə
aparmaq üçün bir neçə hərbi baza kirayəyə götürdü. Robert Leqvold deyir ki, Çin və Rusiya ABŞ-ın Talibana qarşı
mübarizəsini dəstəkləsələr də onlar ABŞ-ın orta Asiya regionundakı
mövcudluğundan razı deyillər. Bir
tərəfdən Çin Orta Asiyadakı ABŞ bazalarını Çinin nüfuzunu məhdudlaşdırmaq cəhdi
kimi qiymətləndirir. O biri tərfədən
Rusiya ABŞ-ın tarixi imperiya əyalətlərinə daxil olmasından qəzəblənir.
Bobo Lo deyir ki, Moskva və Pekin
mühüm bir məsələdə hələ də razılığa gələ bilməyiblər və bu, post-Amerika dünya
düzəni və Orta Asiyanın gələcək siyasi mənzərəsidir "Ruslar sadəcə olaraq əvvəlki statuskvoya qayıtmaq istəyirlər. Çin isə hesab edir ki, onun da bu regionda
güclü nüfuza malik olmaq haqqı var.
Belə olan halda Moskva və Pekin əslində bir-birinə rəqibdirlər," deyə o, bildirir. Hər halda qarşıdan gələn illərdə bu
münasibətlərin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı daxilində tənzimlənmnəsi maraqlı
müşahidə obyekti olacaq.