Təxminən 3000 il yaşı olan bəzəkli şirli kərpiclər müharibə və beynəlxalq məhkəmə çəkişmələri nəticəsində qırx il müddətində dayandırılan axtarışlardan sonra İranın Milli Muzeyində nümayiş etdirilir.
Muzeyi eramızdan əvvəl I minillikdə İranın şimal-qərbində yaşamış mannalıların yaratdığı əsəri insan başlı şirlər və qanadlı inəklər, keçi buynuzlu atlar və öküzlər, diz çökmüş kişi və qadınlar və digər mifoloji fiqurlar bəzəyir.
51 kvadrat kərpic qara, qəhvəyi, açıq mavi, sarı və ya ağ fonda şirli örtüklə boyanmışdır.
Muzeyin arxeoloqu Yusuf Həsənzadə AFP-yə bildirib ki, onların kəşfi və repatriasiyası bir sıra inanılmaz macəradır.
Bu, Yaxın Şərq və Afrika ölkələrinin Qərb ölkələrində oğurlanmış əntiq əşyaları bərpa etməsinin ən son nümunəsidir.
Həsənzadənin sözlərinə görə, hekayə 1979-cu il İslam inqilabından sonra Mirzə Əli adlı fermerin tarlasını becərərkən boyalı keramika kərpicləri aşkar etməsi ilə başlayıb. Onlardan Qərbi Azərbaycan vilayətindəki bir kənd yaxınlığındakı məbədi bəzəmək üçün istifadə olunub.
Şüşə şkaflarda kərpiclərin sərgisini təşkil edən Həsənzadə deyib: “İnsanlar dövlət nəzarətinin olmamasından istifadə edərək şirli kərpicləri talayıb satırdılar”.
1985-ci ildə İraqla müharibə zamanı İran hakimiyyəti əsgərlər tərəfindən qorunan bir qrup arxeoloqu kəndə göndərmişdi. Qazıntılar zamanı bir neçə kərpic aşkar edilmiş, lakin digərləri üçün artıq gec idi.
Arxeoloqun sözlərinə görə, qaçaqmalçılar onların bəzilərini artıq xaricə göndərib, burada bir sıra şəxsi kolleksiyalara və muzeylərə daxil olub.
Britaniya Muzeyi bir iranlı ailənin İtaliya-İsveçrə sərhəddindəki Kyassoda bir sıra şirli kərpic satmağı təklif etdiyini öyrəndikdə hekayə yeni bir dönüş alıb. 1991-ci ildə muzey kolleksiyanı almaq üçün kuratoru Con Kertisi göndəribi. Lakin Kertis kərpiclərin Qərbi Azərbaycandan gəldiyini anlayıb və “Britaniya Muzeyinə və digər Avropa muzeylərinə onu almamağı tövsiyə edib, çünki bu unikal kolleksiyadır, bölünməməli və mənşə ölkəsinə qaytarılmalıdır”- deyə, Həsənzadə bildirib.Kolleksiyanın iranlı sahibi isə fərqli fikirdə olub. O, İsveçrədən əşyaları qaytarmağa hazır deyildi.
2008-ci ildə İsveçrə polisi əşyaları ələ keçirib. İş məhkəməyə gedib. İranda qazıntılara rəhbərlik edən fransız arxeoloq Remi Buşarlat kolleksiyanın "kimliyini" təsdiqləyib"- deyə, Tehranda yerləşən muzeyin açıqlamasında deyilir.
2015-ci ildə Milli Muzeyin açdığı iddia və İran diplomatlarının təzyiqi ilə məhkəmə prosesləri on ildən çox çıkdi. Çərşənbə axşamı gününə qədər kərpicləri sərgiləyən Milli Muzeyin kuratoru Cebrael Nokandeh nəhayət, 20 dekabr 2020-ci ildə kolleksiya bizə qayıtdığını deyibi.
Ayrı-ayrı tərtib edilmiş hüquqi dastan 2019-cu ilin oktyabrında Milli Muzeyin ABŞ-dan qaytarılmış 300-ə yaxın mixi gil lövhədən ibarət sərgisini açması ilə yekunlaşıb.
Digər artefaktlar da geri dönüb, lakin daha az fəsadlarla.Arxeoloq Nokandeh bildirib ki, İkinci Dünya Müharibəsi zamanı İranda yaşamış bir fransızın nəsli keçən il Parisdəki İranın mədəniyyət müşaviri ilə görüşüb “onda İrana aid qədim əşyalar kolleksiyası var” deyib.
Tunc dövründən İslam dövrünə qədər həmin 29 parça da muzeydə nümayiş etdirilir.
