ABS Dovlet Departamentinin Azerbaycanin narkotik maddelere qarshi dunyevi mubarize cherchivesindeki roluna aid bu yaxinlarda hazirladighi hesabatina esasen Azerbaycan Merkezi Asiyadan Qerbi Avropaya qeder uzanan narkotik maddeler tranzit yolunun uzerinde yerleshir. Azerbaycanin ozunde narkotik maddelerin istehlaki ve becerilmesi hazirda ashaghi seviyyede olsa da bu problem artan xett uzre davam edir. 2003-cu ilde huquq muhafize orqanlari terefinden ele kechirilmish esas narkotik maddeler anasha ve tiryek olub. Hesabatda qeyd olunur ki, bu sahede 2002-ci ilden bashlayaraq ABS Azerbaycana Azadligha Destek Akti cherchivesinde yardim gosterir.
Hesabata göre Azerbaycanin esas narkotik maddelerle baghli problemi bu maddelerin bashqa unvanlara chatdirilmasi uchun Azerbaycan erazisinden tranzit kimi istifade olunmasidir. Evveller tranzit rolunu Balkan regionu oynayiridi. Amma Yugoslaviyadaki regional konflikt bu marshrutun dayandirilmasina getirib chixardi ve evezinde Azerbaycan transit olkesine chevrildi. Hazirda Efqanistandan menbelenen narkotik maddeler ya Iran ya da Xezer denizi vasitesile Azerbaycana daxil olur, ve ordan da Rusiya ve Avropa bazarlarina yol tapir. Azerbaycanin Iranla 611 km-lik serhedi var; lakin Azerbaycan serhed qoshunlarinin bu serhede nezaret etmekden otru kifayet qeder te’lim ve levazimatlari yoxdur.
Azerbaycanin ozunde 18,000 nefer hospitallarda narkotik maddelerden mualice uchun qeydiyyatdan kechirilib. Guman edilir ki, esl statistik reqemler bundan qat-qat yuksekdir.
2003-cu ilde Azerbaycan hokumetinin narkotik maddelerin qachaqmalchilighina qarshi mubarize teshebbuslerini tesvir ederken sened bildirir ki, Azerbaycan Daxili Isler Nazirliyi yerlerde huquq muhafize orqanlarinin muteshekkil fealiyyet proqramini davam etdirib. 2003-cu ilde tikilishi basha chatdirilmish iki yeni Gormuk Komitesi te’lim merkezleri peshekar gomruk zabitlerinin hazirlanmasina xidmet edecek. 2003-cu ilin Payizinda Azerbaycan huquq muhafize orqanlarinin emekdashlari ve komputer ekspertleri GUUAM olkelerinden olan kolleqleri ile gorushub GUUAM Huquq Muhafize Merkezinin yaradilmasi ile baghli hereket plani hazirlamishlar. Bu merkez terrorizm, narkotika, silah ve insan qachaqmalchilighi kimi problemlere qarshi se’ylerin elaqelendirilmesi meqsedini dashiyir. Bundan elave 2003-cu ilde Dovlet Kommissiyasi BMT’nin Cenubi Qafqaz Anti-Narkotika Proqrami ile birlikde yeni resurs merkezi ve informasiya shebekesi yaradib ki, butun bunlar Azerbaycanin narkotik maddelerin yayilmasina qarshi apardighi mubarizeni dunyevi qurumlarla tenzimlenmesine yardim edecek.
Azerbaycanin bu yonumde nailiyyetleri sirasinda hesabat Daxili Ishler nazirliyinin davam elediyi “Xas-Xash” emeliyyatini qeyd edir. Bu emeliyyat esasen xash-xash ve anasha becerilmesi ve saxlanmasinin aradan goturulmesine xidmet edir. 2003-cu ilin ilkin 10 ayi erzinde Azerbaycan polisi narkotik maddelerle baghli 1828 hebs akti heyata kechirmishdir. Hebs olunalardan 32-si xarici olke vetendashi olmushlar. Bununla bela ister olke daxilinde, isterse de Iranla olan quru ve deniz serhedinde, Azerbaycan qanun keshikchilerinin imkanlari mehdudolaraq qalir.
Olkeni bashina goturen korrupsiyanin da bu probleme ciddi te’sir gosterdiyine diqqet cheken hesabat, Azerbaycan polisinin ve mehkeme orqanlarinin korrupsiyaya ughradighini qeyd edir. Bunun esas sebebleri kimi qanunlarin qeyri adekvatlighi ve hokumet ishchilerinin maashlarin asaghilighi gosterilir. Bu sirada olan ciddi problemlere baxmayaraq, Azerbaycan hokumeti narktoik maddelerin yayilmasinda teref kimi ishtirak etmir.
Narkotik maddelerin becerilmesine ve istehsalina gelince, bu proses esasen Azerbaycanin cenubunda bash verir. 2003-cu ilin evvel 10 ayinda huquq muhafize orqanlari 291 ton chetene ve xash-xash ashkarlayib ve mehv edibler.
Narktoika qachaqmalchilari tanish trazit marshrutlarina bel baghlaryirlar. Washington Post qezetinin yazdighina gore tiryek istehasilinin Efqanistanda guclenmesi, qlobal narkotiak qachaqmalchilighina ciddi te’sir gosterib. Dovlet Departamentinin hesablamalarina gore bu il tiryek ve xash xash istehsali her-merciliyin hele de hokm surduyu Efqanistanda en yuksek seviyyeye chatib. Efqanistandan menbelenen tiryek ve xash-xash ise Iran ve Orta Asiya vasitesile Azerbaycandan kechib, Rusiyaya, Merkezi ve Qerbi Avropya dashinir. Resmiler shubhelenirler ki, qwachaqmalchilar Kabul ve Baki arasinda yenice achilmish uchush xettinden istifade etmeye chalishalar, amma hele ki, bu nezeriyyeni esaslandiran konkret subut yoxdur.
Umumiyyetle, Azerbaycan narkotik maddelerin yayilmasina qarshi mubarizede qonshu ve qiraq olkelere yaxindan emekdashliq edir/ Azerbaycan hokumetinin resmiler bu yonumde xusuile Rusiyanin emekdashlighini chekirler. Eyni zamanda ABS ve Azerbaycan huquq muhafize orqanlari aerasindaki emekdashliq 2003-cu ilde daha da inkishaf edib. Yanvarin 3-de, ABS ile Azerbaycan bu yonumde xususi raziliq imzalayiblar. Bunda elave, Amerika huquq muhafize orqanlarinin ishchileri Azerbaycanin lokal huquq muhafize emekdashlarina narktoik maddelerin mueyyenleshdirilmesi ve onlarin xalislik derecesinin analizi texnologiyalari uzre te’lim kechmishler.
Hemchinin 2003-cu ilde Exprot nezareti ve Serhed Tehlukesizliyi proqrami Azerbaycan Serhed Kechikchileri ve Gormruk ischilerine gosterdiyi yardim proqraminikenishlendirib. Bu proqram Azerbaycan serhechileri uchun komunikasiya avadanliqlari, mashinlari, gemileri ve renggen levazimeati alinmasinda ve ya te’mir edilmesinde ciddi rol oynayib. Qarshidan gelen muddetde Amerika ve Azerbaycan arasinda bu yonumde davam eden emekdashlighin genishlendirileceyei gozlenilir. Guman edilir ki, bu emekdashliq Azerbaycanin qacahqmalchiligha qarshi apardighi mubarizenin effektivliyinin artmasinda yardmichi olacaq