Amerikanın Səsi ilə əməkdaşlıq edən jurnalist Qreta Van Sasteren çərşənbə günü Nyu Yorkda Amerika Birləşmiş Ştatlarının Birləşmiş Millətlər Təşkilatındakı səfiri Nikki Heylidən müsahibə alıb.
Van Sasteren: Xanım səfir, xoş gördük!
Heyli: Təşəkkür edirəm.
Van Sasteren: Xanım səfir, ilk növbədə Şimali Koreya haqqında danışmaq istəyirəm. Son xəbərlərə görə Şimali Koreya və Cənubi Koreya Olimpiadada bir bayraq altında addımlayacaqlar. Bu barədə fikirləriniz nədir?
Şimali Koreyanın Olimpiya Oyunları haqqında danışıqlar keçirməsi faktı bizi yanıltmamalıdır.
Heyli: Düşünürəm ki, Şimali Koreya ilə Cənubi Koreyanın danışıqlar aparması yaxşıdır. Lakin onların Olimpiya Oyunları haqqında danışıqlar keçirməsi faktı bizi yanıltmamalıdır və Şimali Koreyanın təhlükəli tərəfləri bununla yoxa çıxan deyil. Onlar ballistik raket sınaqlarını dayandırana qədər, onlar nüvəsizləşmə niyyətlərini nümayiş etdirənə qədər biz ehtiyatlı olmalıyıq. Onlar bu müzakirələri daha öncə də ediblər və bu söhbətlər prosesi gecikdirib. Biz bu danışıqların real iş haqqında olmasına və bu işin nəticədə nüvə fəaliyyətini tam dayandıracağına əmin olmayılıq.
Van Sasteren: Göründüyü qədərilə bu danışıqlar dediyinizdən daha irəli gedir və Şimali Koreya ilə Cənubi Koreya birgə hokkey komandası formalaşdırır.
Heyli: Məncə bu yaxşıdır. Düşünürəm ki, onlar bunu etmək istəyirlərsə, bu yaxşıdır. Lakin bu, “Şimali Koreya nüvə fəaliyyətini dayandırmalıdır” deyən tərəfləri beynəlxalq təzyiq göstərməyə davam etməkdən çəkindirməməlidir. Onlar həmin səviyyədə regional əməkdaşlıqlar edə bilərlər. Lakin günün sonu Şimali Koreyanın nüvə raketləri var və onlar sınaqlar keçirməyə, Birləşmiş Ştatları və dünyanı hədələməyə davam edirlər. Ona görə də biz bu məsələni diqqətdə saxlayacayıq.
Van Sasteren: Düşünürsünüz ki, bu parçala və hökm sür ilə bağlıdır? Daha doğrusu, bu bir növ Kim Conq Unun Olimpiadaya marağı və yarımadanın birləşməsi istəyi ilə bağlı ABŞ-a vermək istədiyi bir mesajdır?
Biz eyni oyunu oynamaq fikrində deyilik.
Heyli: Fikrimcə, bu diqqətin yayındırılmasıdır. Məncə, bu Şimali Koreyanın hər zaman etdiyidir. Yəni ki, vəziyyət gərginləşəndə, danışıqlara başlamaqları. Lakin problem ondadır ki, biz eyni oyunu oynamaq fikrində deyilik. Biz onların danışaraq qəflətən çıxış yolu tapdıqlarını düşünməyəcəyik. Onlar bizə deməlidirlər ki, onlar sınaqlara son qoymaq niyyətindədirlər. Biz sınaqların dayandırıldığını görməliyik. Daha sonra isə, onların nüvə proqramını tam aradan qaldırdıqlarını görməliyik.
Van Sasteren: Etməsələr necə? Biz daha öncə Şimali Koreya ilə razlılıq əldə etmişdik və sonra onlar bizi aldadıblar. Onlar elə nəticə əldə etmişdilər ki, sanksiyalardan kənar keçməyə müvəffəq olmuşdular. Müəyyən sayda ölkə sanksiyalar tətbiq edib. İndi də söz verib etməsələr, biz necə cavab verəcəyik? Mən eşitmişəm ki, prezident Obama deyib ki, biz Şimali Koreyanın nüvə dövləti olmasına yol verməyəcəyik. Mən indiki prezidentin administrasiyasında Şimali Koreyanın nüvə dövləti olduğunu, onların nüvə silahına sahib olduğunu və sadəcə hələlik onun necə çatdıracaqlarını müəyyən etmədiyini eşitmişəm. Bizim bu məsələdə mövqeyimiz nədir?
Heyli: “Biz onların nüvə dövləti olmamarı ilə razı deyilik və heç zaman razı olmayacayıq. Çünki biz məsuliyyətsizliyin şahidi olmuşuq. ”
Van Sasteren: Bu halda nə etməliyik?
Biz vaxt gələndə qərar verəcəyik. Hal-hazırda cavab vermək növbəsi Şimali Koreyanındır.
Heyli: Baxın, Şimali Koreya və Cənubi Koreyanın əl sıxması o demək deyil ki, təhlükə arxada qalxıb. Birləşmiş Ştatlar və beynəlxalq icma Şimali Koreyanın dağılmasına qədər təzyiqələri davam etdirəcəklər. O vaxta qədər isə biz gözləyəcəyik və heç bir fəaliyyətin, sınaqların keçirilmədiyinə əmin olmağa çalışacayıq. Amma biz vaxt gələndə qərar verəcəyik. Hal-hazırda cavab vermək növbəsi Şimali Koreyanındır. Ona görə də onlar doğru addım atsalar biz onlarla əməkdaşlıq etməyə məmnun olarıq. Etməsələr, bizim cavab vermək üçün seçimlərimiz var.
Van Sasteren: Maraqlıdır. İlk dəfə olaraq, yanılıramsa məni düzəldin, amma ilk dəfə Birləşmiş Ştatlar və BMT-dəki səfir Şimali Koreyaya qarşı sanksiyalar mövzusunda Çin və Rusiyanı razılığıni əldə edib. Bu necə mümkün olub?
Heyli: Bilirsiniz, bizim artıq üç qətnaməmiz var. Bildiyim qədərilə, bu bir ölkəyə qarşı tətbiq edilmiş ən sərt sanksiyalar qətnamləridir. Məncə bizim etməli olduğumuz, gücün nümayişidir və göstərməkdir ki, hədə realdır. Daha sonra isə Şimali Koreyanın pulu olmadığı halda, nüvə sınaqları keçirməyi mümkün olmayacağını nümayiş etdirmək. Onlar gəlirlərini insanları yedirtmək əvəzinə raket sınağına xərcləyirlər. Biz ona görə də onların gəlir mənbəyini kəsmişik. İndi görürsünüz ki, ticarətin 90 faizi dayandırılıb. Neftin üçdə biri nəql edilmir. Bir neçə ticarət sazişi kəsilib. Sərmayələr edilmir. Bütün bunlar ona görə edilib ki, onların nüvə proqramını davam etmək üçün pulları olmasın.
Van Sasteren: Beləliklə düşünürsünüz ki, Kim Conq Un deyəcək ki, “yaxşı, biz artıq pul əldə edə bilmirik və dayanmalıyıq?”
Heyli: Biz onun nə edəcəyini bilmirik. Amma, biz “o heç zaman güzəştə getməyəcək” fikri ilər razı ola bilmərik. Demək istəyirəm ki, bu Birləşmiş Ştatlar üçün həqiqi təhlükədir və biz bunu ciddi qəbul etməliyik. Biz təzyiqlərə davam etməliyik. Birləşmiş Ştatların mövqeyində yumşalma olmamalıdır.
Van Sasteren: Nüvə hücumu ilə bağlı yanlış xəbərdarlıq haqqında nə düşünürsünüz? Bu yaxınlarda Havayda və Yaponiyada baş verənlər... Birləşmiş Ştatlar bununla necə mübarizə aparacaq? Biz insanlarımıza yanlış xəbərdarlıq göndərməyə davam edə bilmərik.
Heyli: Bu dəhşətlidir. Demək istəyirəm ki, həmin ərazidə yaşayan insanlar üçün belə xəbərdarlıqlar almaq dəhşətlidir. Lakin, demək istəyirəm ki, administrasiya əlindən gələni edəcək ki, hər şey müvafiq çalışsın və bu, bizim davamlı qaydada yoxlamalı və bir daha baş verməməsinə çalışmalı olduğumuz şeylərdir.
Van Sasteren: Bu yaxınlarda Əfqanıstanda idiniz. Yenicə geri dönmüsünüz. Nə üçün ora getmişdiniz?
Heyli: Mən ABŞ-ın strategiyasının necə çalışdığını görmək istəyirdim və sizə deyə bilərəm ki, strategiya çox yaxşı çalışır.
Van Sasteren: Strategiya nədir və onun uğurlu olduğunu necə müəyyən edirsiniz?
Biz terrorizmi dayandırmalıyıq.
Heyli: İlk növbədə ora bütün Təhlükəsizlik Şurası getmişdi və bu gözəldir. Çünki ABŞ-ın Əfqanıstanda cəlb olunması və Əfqanıstanın terrorizm mənbəyə olmaması üçün nə etdiyini görə bilərdilər. Biz terrorizmi dayandırmalıyıq. Onu da qeyd edim ki, bu proses Əfqanıstan tərəfindən həyata keçirilməlidir və Birləşmiş Ştatlar bu prosesə yalnız dəstək göstərməlidir. Bunun həyata keçirilməsi məsuliyyəti onlarda olmalıdır. Biz korrupsiya ilə mübarizədə islahatların şahidi oluruq. Onlar təqaüd islahatları edərək, təqaüd yaşını 72-dən 60-a salıblar. Bu isə 70 general daxil olmaqla, 4,000 hərbi lideri kənarlaşdırıb. Beləliklə, daha gənc qüvvələr orduya cəlb olunur. Biz qızların məktəbə getdiyini görürük. Bu əvvəllər baş vermirdi. Qadınların statusu dəyişir. Gediləsi uzun bir yol var, amma dəyişikliklər göz önündədir. Ən əsası isə Taliban ciddi şəkildə zəifləyib və geri çəkilib. Bu, məhz bizim istədədiyimiz şeydir.
Van Sasteren: Bildiyim qədərilə, problemlərdən biri Əfqanıstan Pakistandan terrorist dəstəyi alır. Elədirmi?
Heyli: Bəli, belə bir təhlükə var.
Van Sasteren: Bu həqiqi hədədir və real problemdir. Nəticə olaraq da, Birləşmiş Ştatlar yardımı kəsir. Prezident Tramp bu ilin əvvəli çox sərt tvitlər yazaraq, Pakistana yardımı kəsdiyini bildirmişdi.
Heyli: Sizin gördüyünüz bizim Əfqanıstanla bütün görüşlərimizdə həyacan təbili çalan məsələdir. Hər dəfə Əfqanıstan düzgün istiqamətdə irəliləməyə başlayanda Pakistan onları geri çəkir. Bu onların terrorçuları saxlaya bilməsindən irəli çıxır. Bizim fikrimizcə təhlükəsiz və sabit Əfqanıstana nail olmaq üçün biz bu təhlükəni aradan qaldırmalıyıq. Bunu Pakistana demişik. Onlarla əməkdaşlıq etməyə çalışdıq. Bunu etmək istəmədilər. Sadəcə onlara bildirmək istəyirik ki, biz iş görməyə çalışırıq. Biz onların bizim əsgərlərə atəş açan terrorçuları saxladıqları bir zaman ordularına milyardlarla dollar yardım vermək fikrində deyilik. Bunu etmək fikrində deyilik. Ona görə də hərbi yardımı kəsməklə onlara mesaj vermək istədik. Ümid edirəm ki, bu onları danışıqlar masasına gətirəcək və onlar bunu dayandırmalı olduqlarını anlayacaqlar. Bu, yalnız Əfqanıstanla bağlı deyil. Bu, yalnız regionla bağlı deyil. Bu dünya ilə bağlıdır. Ona görə bu məsələdə sərt mövqe qoyuruq.
Van Sasteren: Mən iddia etmirəm ki, çıxış yolunu bilirəm. Amma Pakistana yardımı kəsdiyimiz halda, narahat olacağımız ilk şey orada vakumun yarana biləcəyi olmalı deyilmi? Biz bilirik ki, Çin artıq ordu qurub və onlar Pakistanda hərbi bazar yerləşdirməyi planlaşdır. Digər tərəfdən də bizim Pakistanla müəyyən tarixi vəziyyətimiz mövcuddur. Əbdül Qadir Xan Şimali Koreyaya nüvə silahı üçün texnologiya verən şəxsdir. Biz onları təcrid etsək, təbii olaraq, onların Şimali Koreya ilə əməkdaşlıq etməsi üçün imkan yaratmış olmayacayıqmı? Və Çinin bizə Şimali Koreya ilə bağlı yardım etməyini gözlədiyimiz halda Pakistanda daha çox nüfuza malik olmağına gətirib çıxarmayacaqmı?
Hər kəs illər boyu pakistanlılara yaxşı münasibət qurmağa çalışıb. Buna baxmayaraq, Pakistan terrorçuları saxlamağa davam edib.
Heyli: Bilirsiniz, mən qorxurlu fikirləri olan çoxlu insan tanıyıram. Deyirlər ki, bu baş verə bilər, o baş verə bilər. Mənim bildiyim indiyə qədər nə baş verdiyidir. Hər kəs illər boyu pakistanlılara yaxşı münasibət qurmağa çalışıb. Buna baxmayaraq, Pakistan terrorçuları saxlamağa davam edib. İndi biz işi fərqli görürük. Biz artıq pis davranışı mükafatlandırmayacayıq. Bununla da Pakistana deyirik ki, “biz artıq sizin düzgün iş gördüyünüzü və etdiyimizə ziyan vurduğunuza göz yummayacayıq. Bizimlə olmaq istəyirsinizsə, biz də sizinlə olmaq istəyirik. Lakin bizə qarşı işləməyə davam edəcəksinizsə, biz sizin xərclərinizi ödəyən deyilik.”
Van Sasteren: Yaxşı. Amerika pulu və yardımından söz düşmüşkən. BMT-nin Fələstinlilərə Yardım Komitəsinə edilən ianələr... Siz ABŞ-ın həmin ianələri azadılması haqqında dəfələrlə çıxış etmisiniz. Bunun isə qaçqınlar düşərgəsində baş verənlərlə əlaqəli olduğu qeyd edilib. Nəticə nə olacaq?
Heyli: Bir neçə məsələ var. Biz dəfələrdə qeyd etmişik ki, BMT-nin Fələstinlilərə Yardım Komitəsində islahatlar aparılmalıdır.
Van Sasteren: İslahat? Necə? Çünki bilirəm ki, İsrail bu qurumun onlara qarşı olduğunu və ödənilən pulların İsrailə qarşı terror hücumlarının maliyyələşməsinə getdiyini düşünür. İslahat bunda olacaq? Yoxsa bürokratiya, qurumun əməlliyatlarda, düşürgələrə pulların və yardımın çatdırılmasında olacaq?
Heyli: Məncə biz islahata geniş baxırıq. Biz bunu deyəndə, faktları olduğu kimi qəbul edirik. Onlar fələstinliləri qaçqın kimi qəbul edirlər. Faktlara uşaqlara məktəbdə öyrədilən məlumat kimi baxmaq düzgün yanaşma deyil. Bu çox təhlükəlidir. Digər tərəfdən də, bayaq dediyim kimi, biz pis davranışı mükafatlandırmayacayıq.
Baxın, biz sizə kömək etmək istəyirik. Lakin ilk növbədə biz istəyirik ki, siz çalışmayan şeyi düzəltmək istədiyinizi nümayiş etdirəsiniz.
Biz ABŞ-ı sülh prosesindən kənarlaşdıracaqlarını deyən fəlsətinliləri görürük. Onlar bizimlə iş görmək istəmədiklərini deyirlər. Onlar BMT-yə üz tutur və bizə qarşı çox sərt ifadələr işlədirlər. Bizim təhqir olunmaq üçün pul ödəmək niyyətimiz yoxdur. Bunun heç bir mənası yoxdur. Biz deyirik ki, “Baxın, biz sizə kömək etmək istəyirik. Lakin ilk növbədə biz istəyirik ki, siz çalışmayan şeyi düzəltmək istədiyinizi nümayiş etdirəsiniz.” Dediyimiz ikinci şey isə “düşünməyin ki, siz orada oturub, bizim haqqımızda nifrət dolu ifadələr işlədib, sonra isə bizim çek yazaçağımızı gözləyəcəksiniz.” Bu yanlışdır. Deyirik ki, “baxın, indi verdiyimizi götürün, daha sonra isə münasibətlərimizə yenidən baxacayıq.”
Van Sasteren: Yenə də, bunun sadə olduğunu demirəm. Sadəcə problem ondadır ki, bunu etdiyin zaman İordaniya kimi ölkələrdə qaçqın düşərgələrindən pul kəsmiş olursan. Onların onsuz da maliyyə çətinlikləri var. Beləliklə biz tərəfdaşlarımıza zərər vururuq və onlar hər dəfə vəsaitdən məhrum olanda böyük problemlərlə üzləşirlər. Ona görə də, bu yalnız həmin qurumu idarə edənlərə deyil, İordaniya kimi ölkələrə zərər vurur.
Heyli: Qreta, nə üçün Birləşmiş Ştatlar digərlərini xilas edən yeganə ölkədir? Nə üçün biz pul ödəməyə davam etməliyik? 120 ölkə var ki, bizə qarşı səs verir. Onlar Fələstinlilərə Yardım Komitəsinin borcunu ödəyə bilərlər. Öz məsrəflərimizlə bağlı daha ağıllı olmalıyıq. Biz xarici siyasətimizə fikir verməliyik. Biz israillilər və fələstinlilər arasında sülhün olmasını istəyirik. Bu prosesin irəliləməsini istəyirik. Fələstinlilərin bizi sülh prosesindən uzaqlaşdırması onların sülhə nail olmaq istəyində ciddi olmadığını nümayiş etdirir. Ona görə də biz vergi ödəyicilərinin pullarını xərcləyəcəyimiz halda, ABŞ maraqlarına zidd olacaq şeylərə xərclənməməsinə əmin olmalıyıq.
Van Sasteren: Mənim demək istədiyim odur ki, İordaniya bizim müttəfiqimiz olub. Biz vakum riski yaratmırıqmı? Dediyim kimi, mənim cavablarım yoxdur, amma biz bu qərarları verəndə müttəfiqlərimizə zərər vurmaq riski etmirikmi? Xüsusilə də regionda bizimlə təfərdaş olan ölkələrə.
Heyli: Elə bir təəsürat var ki, BMT-nin Fələstinlilərə Yardım Komitəsi gördüyümüz yeganə işdir. Mən İordaniyaya və Türkiyəyə səfər etdim. Biz onların hökümətlərilə görüşdük. Biz onları gətirdik və BMT-də baş katib ilə görüşdürdük ki, qaçqınları qəbul edən ölkələrin pulları necə səmərəli xərcləyəcəklərini müəyyən edək. Çünki, onların Suriya qaçqınları ilə bağlı işi çox nümunəvidir. Ona görə də biz çox iş görürük. Bu komitə bizim maliyyələşdirdiyimiz işlərdən biridir. Biz bu yaxınlarda İordaniya ilə işlədik ki, onlara infrastruktur ilə necə yardım edəcəyimizi öyrənək. Biz Türkiyə ilə işlədik, çünki onlar təhsildə yardım istəyirdilər. Bu işlər davam edəcək. Biz geri çəkilmirik, sadəcə dediyimiz odur ki, “biz hər kəs üçün çek yazmayacayıq. Biz sadəcə pulu ehtiyac olan yerlərə ünvanlayacayıq.” Bizim İordaniya ilə yaxşı münasibətlərimiz var və bu dəyişməyəcək. Biz onlara yardım göstərməyə davam edəcəyik. Hətta həmin qurumla olmasa belə, onlara dəstək verməyə davam edəcəyik.
Van Sasteren: Yaxşı. Gələk İran məsələsinə. Təbii olaraq, Birləşmiş Ştatlar və digər dünya qüdrətlərinin İranla nüvə silahları proqramı ilə bağlı əldə etdiyi razılıq gündəmdəki əsas məsələdir. Sizin bu məsələ ilə bağlı mövqeyiniz nədir?
O, çox pis razılıq idi, təhlükəsiz razılıq idi. Biz onlara xərcləmələri üçün milyardlarla dollar pul verdik və nüvə silahı hazırlamayacaqlarını dedik.
Heyli: O, çox pis razılıq idi, təhlükəsiz razılıq idi. Biz onlara xərcləmələri üçün milyardlarla dollar pul verdik və nüvə silahı hazırlamayacaqlarını dedik və ballistik raket sınaqdan keçirməkdən tutmuş, terror dəstəkləməyə və silahları nəql etməyə kimi başqa hər şeyə icazə vermiş olduq. Bu isə inanılmaz dərəcədə təhlükəlidir.
Van Sasteren: Mən bunun pis razılıq olduğunu qəbul edirəm, amma bütün sazişi oxumamışam və Birləşmiş Ştatlar hökümətimizin, keçmiş prezidentimizin imzaladığı razılıqdan geri çəkilirsə, bu xalqa nə mesaj göndərir? İndi isə bir az gələcəyə gedək və təsəvvür edin ki, Kim Conq Una onunla danışıq aparıb, razılıq etmək istədiyimizi deyirik. Nə üçün o bizim sözümüzə qüvənməlidir? Çünki növbəti prezident gəlib, bu çox axmaq razılıq idi deyə bilər.
Heyli: Çünki əgər sən məsuliyyətlərini yerinə yetirmirsənsə, biz də öz məsuliyyətimizi yerinə yetirmirik. Biz onlara deməməliyik ki, biz sizə bu pulu veririk və sizin düzgün hərəkət edəcəyinizə ümid edirik. Biz onlara deməliyik ki, əgər biz bu sazişin bir hissəsi olacağıqsa siz sözlərinizi tutmalısınız. Təkcə bu da deyil, həm də onların hansı ölkədə, dünyanın hansı yerinə ballistik raket göndərdiklərini və onlardan necə istifadə etdiklərini nəzərə almaq lazımdır.
Van Sasteren: Yəmən kimi, məsələn?
Heyli: Onların Yəməndə Husilərə etdiyi kimi. Onların regionda terroru dəstəkləmələri nə dərəcə düzgündür? Onların Əsədi dəstəkləmələri nə dərəcədə düzgündür, nəzərə alsaq ki, o öz xalqına zülm edib. Yəni bunlar nə dərəcədə düzgündür? Bunların heç biri razılığın bir hissəsi deyildi. Biz razılığa əməl edirik, amma deyirik ki, ‘baxın biz razılığa əsasən, öhdəliyimizə düşənləri edirik, amma sizin bu hərəkətləriniz...’ Avropa İttifaqı irəli çıxmalıdır. Beynəlxalq ictimaiyyət də təşəbbüs irəli sürməlidir. İran da hərəkət etməlidir və bunların hamısına son qoymalıdır. ABŞ da elə onu deyir ki, ‘əgər siz bizim razılığa ciddi yanaşmamızı istəyirsinizsə, siz də ciddi addımlar atmalısınız.’
Van Sasteren: Yanlışlığa söz verirəmsə, səhvimi düzəldin. Siz deyirsiniz ki, biz razılığa tam 100 faiz əməl edirik. Onlar isə razılığın sözlərinə əməl edir, amma kənarda razılıqda yer almayan hərəklətlər edir. Məsələn Husiləri silahla təmin edir. Bu razılığın pozuntusudr, yoxsa sadəcə olaraq yaramazlıqdırmı?
Heyli: Bu, Təhlükəsizlik Şurasının bir neçə qətnaməsinin pozuntusudur. Bu…
Van Sasteren: “Bu İran razılığının bir hissəsidirmi?
Heyli: Bu, İran razılığının bir hissəsi deyil, ona görə də biz bu məsələnin üstünə düşürük. Amma bu, BMT-nin bir neçə qətnaməsinin pozuntusudur və biz bu yaxınlarda bu pozuntuları sadalayan hesabat dərc etmişik. Yəni, bunu biz deyil, BMT etdi. Onlar İranı ballistik raket sınağı keçirdiyini, silah satdığını, terroru dəstəklədiyini bildirdi. Biz yalnız danışmırıq. Biz beynəlxalq icmaya nümayiş etdiririk ki, hələ təhlükə mövcuddur və buna qarşı bir addım atmaq lazımdır.
Van Sasteren: Siz Cənubi Sudanı da ziyarət etmisiniz?
Heyli: Bəli, etmişəm.
Van Sasteren: Siz orada qaçqın düşərgəsində olmusunuz və prezident Salva Kiirlə görüşmüsünüz. Orada dəhşətli vətəndaş müharibəsi gedir. Birləşmiş Ştatlar, BMT bununla bağlı nə edir? Siz bizim oradakı rolumuzu nə olaraq görürsünüz?
Heyli: Biz, dəqiq nə baş verdiyini görmək və vəziyyəti anlamaq üçün Cənubi Sudana getdik və mən prezident Kiir ilə açıq danışdım. Dedim ki, “baxın, ABŞ sizi dəstəklədi, sizə arxalandı, sizə çoxlu sərmayə qoydu və biz sərmayelərimizin qarşılığını görmürük.”
Van Sasteren: Bəs o nə dedi?
Heyli: O diqqətlə dinlədi, sonra isə biz dedik ki, “baxın, bu baş verməlidir. Döyüşlər dayandırılmalıdır. Biz əmin olmalıyıq ki, humanitar təşkilatlar çıxış əldə edəcəklər və biz sizin hökümətdə dəyişiklərlər görməliyik.” Onun cavabı o oldu ki, “siz deyəşiklik görməyə başlayacaqsınız.” İndi o sərəncam imzlayıb ki, yerli qubernatorlar humanitar təşkilatları qəbul etsinlər. Biz nə baş verəcəyini müşahidə edirik. O döyüşləri dayandırıb, amma biz döyüşlərin bərpa olunduğunu görməyə başlayırıq. Elə şeylər var ki, biz onlarla bağlı təzyiqlərimizə davam edəcəyik. Mən bir neçə qaçqın düşərgəsinə getdim və gördüm ki, Cənubi Sudanlıların yaşayış tərzi heç kimin yaşamamalı vəziyyətdir. Bu qəddar siyasi oyunçular tərəfindən edilən addımların nəticəsindir və ABŞ bunu dəstəkləməyə davam etməməlidir. Mən dedim ki, hər şey onun verəcəyi qərardan asılıdır. Əgər problemləri həll etməyə davam etmək və Cənubi Sudanda insanların həyatlarını daha yaxşı etmək qərarı versə, biz onu dəstəkləyəcəyik. Etməsə, biz Cənubi Sudanla bağlı vəziyyətə tamamilə yenidən baxacayıq.
Van Sasteren: 2012-ci ildə prezident Obama Myanma ordusuna qarşı tətbiq olunan sanksiyaları qismən aradan qaldırdı. Ümid olunurdu ki, bu, onları demokratiyaya doğru itələcəyək və əslində onlar Aunq San Su Çini prezident olaraq seçdi. Amma indi avqust ayından bəri elə bir vəziyyət yaranıb ki, bir milyon insan Myanma ordusu tərəfindən Myanmadan Banqladeşə qovulub. Mən qaçqın düşərgəsində olmuşam, qadınların övlardlarının zorla əllərindən alındığına dair hekayələr eşitmişəm, uşaqların üzərində bıçaq yaraları görmüşəm. Bu tamamilə dəhşətli humanitar fəlakətdir və bu insanlar indi Banqladeşdə qaçqın düşərgələrində qalır. BMT və ya ABŞ bu humanitar böhrana qarşı mübarizə aparmaq üçün nə isə edəcəkmi?
Heyli: Məncə bu, mənim şahid olduğum ən pis faciələrdəndir. Birmada baş verən etnik təmizləmənin tam miqyası dəhşətlidir. Onlar ordu tərəfindən ölkədən çıxarılıb, onlara qarşı çox pis rəftar olunub, uşaqlar atəşə atılıb, qadınlar zorlanıb, ailələr öldürülüb. İndi isə bu qaçqınlar onsuz da çox resursları olmayan Banqladeşdədir.
Van Sasteren: Bəs bununla bağlı nə edilə bilər?
Heyli: Məncə bir neçə şey edilə bilər. Biz BMT-nin baş katibi ilə işləmişik. Məncə o vəziyyəti nəzərdən keçirmək üçün Banqladeş və Birmaya xüsusi nümayəndə göndərməyi nəzərdən keçirir. Biz orduya ciddi təsir göstərmişik, amma istədiyimiz kimi dəyişikliyə şahid olmadığımızı düşünürəm.
Van Sasteren: Onlar Myanmanın Rakhayn ştatında baş verənləri işıqlandırmaq istəyən iki Reuters jurnalistini həbs edib və uzun müddət ailələrindən və vəkillərindən uzaq tutub. BMT və Birləşmiş Ştatlar bu jurnalistlər ilə bağlı nə isə edə bilərmi? Onlar sadəcə olaraq böhranı işıqlandırmaq istəyirdi.
Heyli: Biz çox çey etməliyik və artıq müxbirlərin məsələsinə onların diqqətinə çatdırmışıq. Onlar bilir ki, təkcə biz deyil, bütün dünya onları izləyir. Amma Birma dağılıb. Tamamilə dağılıb. Biz Birləşmiş Ştatların Birma ilə məşğul olduğuna dair faktı nəzərə alıb, onların nazı ilə oynamamalıyıq.
Van Sasteren: Hərbi sanksiyalar, orduya qarşı sanksiyalar ola bilərmi?
Dünya boyu çox sayda insanın əziyyət çəkdiyini görüb, onların problemlərini həll etmək istəmək, amma bunu sürətli şəkildə edə bilməmək - məncə, bu işin ən çətin tərəfidir.
Heyli: Məncə biz hər şeyi nəzərdən keçirməliyik. Mən bizim Birmada baş verənlərlə bağlı nə hökümət nə də orduya qarşı yumşaq olmamalıyıq. Məncə onlar etdiklərinə görə cavabdeh olmalıdırlar və biz qaçqınları təhlükəsiz yerlə təmin etməliyik, çünki mən repatriasiyanın asan olacağını düşnümürəm, çünki onlar geri dönməkdən qorxurlar. Onların qormağa haqları da var. Yəni bu məsələ ilə bağlı çox şey edilməlidir.
Van Sasteren: Son bir sualım var. Siz bir ildir səfirsiniz.
Heyli: Bəli
Van Sasteren: Sizin BMT nümayəndəsi olmaqla bağlı düşüncələriniz nədir?
Heyli: Məncə bu, böyük imtiyazdır. Mən qürur duyuram. Ölkənə xidmət göstərmək böyük məsuliyyətdir, amma ölkəni irəliyə götürmək və dünyanı daha təhlükəsiz yerə çevirmək məqsədilə ölkənə xidmət göstərmək çox fərəhləndirici haldır.
Van Sasteren: Məyusedici deyilmi? Çünki, məsələn, Myanmaya baxanda mən keçmişlə bağlı nəsə etmək istəyirəm. Təsəvvür edirəm ki, nümayəndələr də bu böhranlara baxıb, onlar baş vermədən qarşısını almaq istəyirlər.
Heyli: Fikrimcə, bu, işin ən çətin tərəfidir. Dünya boyu çox sayda insanın əziyyət çəkdiyini görüb, onların problemlərini həll etmək istəmək, amma bunu sürətli şəkildə edə bilməmək - məncə, bu işin ən çətin tərəfidir.
Van Sasteren: Xanım səfir, təşəkkür edirəm. Ümid edirəm bir daha bura gələcəksiniz.
Heyli: Təşəkkürlər.
