Beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycanda keçən həftə sonu dinc etiraz nümayişlərinin polis tərəfindən dağıdılmasını qınayıb və Azərbaycan hökumətini saxlanmış müxalifət nümayəndələri və mülki şəxsləri dərhal azad etməyə çağırıb. Hadisələrlə əlaqədar verilən bəyanatlarda Azərbaycan hökumətinə toplaşmaq azadlığına hörmət etməklə bağlı çağırışlar edilib. ABŞ-ın Azərbaycandakı keçmiş səfiri Riçard Kazlariç son etiraz nümayişləri, polisin davranışı və Birləşmiş Ştatların reaksiyası ilə bağlı Amerikanın Səsinin suallarını cavablandırıb.
Amerikanın Səsi: Cənab səfir, beynəlxalq ictimaiyyət hökumət əleyhinə nümayiş edən etirazçıları dağıtmaq üçün polisin qeyri-proporsinoal gücdən istifadə etməsini qınayıb və polisin davranışı ilə bağlı narahatlığını bildirib. Sizin etirazlara və polisin nümayişi dağıtmasına reaksiyanız necə oldu?
Səfir Riçard Kazlariç: Mən hazırda çox uzaqda olduğumdan hadisələri izləmək üçün sosial media və başqa media vasitələrindən asılı qalmışam. Amma şübhəsiz ki, gördüklərim və deməliyəm ki, baş verən zorakılıqların miqyası məni olduqca narahat etdi. Təkcə Əli Kərimli və başqaları deyil, digər insanlar da nəinki saxlanmışdı, hətta döyülmüşdülər də. Bu, azad şəkildə, özü də müasir cəmiyyətdə fikirlərin ifadə edilməsi məsələsi ilə bağlı rejimin davranışı baxımından çox şeyin dəyişmədiyinə bir işarədir. Beləliklə də, mən zərər çəkən insanlara və hələ də həbsdə olan insanlara görə kədərliyəm. Amma mən eləcə də hökumətin təməl insan hüquqları və ifadə azadlığına gəldikdə davranışının dəyişməməsinə görə kədərlənirəm.
Amerikanın Səsi: Sizin fikrinizcə, Azərbaycan hökumətinin öz vətəndaşlarının dinc etirazlarına dözümsüzlüyük nümayiş etdirməyə davam etməsi nə ilə əlaqədardır?
Səfir Riçard Kazlariç: Mən özüm də bunu başa düşməyə çalışıram. Bilirsinizmi, mənə görə ölkədə artıq bu mərhələdə insanların hətta hökumətə qarşı tənqidi olsa belə öz fikirlərini ifadə etməsi üçün imkanlar olmalıdır. Son bir neçə gündə hətta prezidentin özünün bəzi nazirləri iqtisadi dəyişiklik sahəsində uğursuzluğa görə ictimaiyyət qarşısında tənqid etdiyini gördük. Buna görə də insanların sosial problemlər və iqtisadi problemlərlə bağlı öz narahatlıqlarını ifadə etməsinə imkan verilməlidir. Amma mən bunu izah edə bilmirəm, çünki insanların öz fikirlərini idafə etməsinə imkan verilməsində qorxmalı bir şey yoxdur. Və şübhəsiz ki, bu, hazırkı hökumətin özü haqda xalqının qayğısına qalan 21-ci əsrin müasir dövləti kimi yaratdığı imicə ziddir. Beləliklə, mən bu suala cavab verə bilmək istərdim, çünki bu məni narahat edir.
Amerikanın Səsi: Birləşmiş Ştatların səfirliyi sərt məzmunlu bəyanatla çıxış edərək, nümayişçiləri dağıtmaq üçün polis tərəfindən zorakılıqları qınayıb və hökuməti polis zorakılığını təhqiq etməyə çağırıb. Bu, son illər gördüyümüz ən sərt bəyanatdır. Səfirliyin bu dəfə belə reaksiyasını necə izah edə bilərsiniz?
Səfir Riçard Kazlariç: Mənim fikrimcə, onların bunu etməsi yaxşı oldu, çünki bu, beynəlxalq ictimaiyyətin, Birləşmiş Ştatların Azərbaycanda baş verənlərə diqqət yetirdiyini və polis qəddarlığı kimi hadisələr baş verəndə insanların buna reaksiya verdiyini göstərir. Avropa İttifaqının da ciddi bəyanatla çıxış etməsi məni razı saldı. Beləliklə, burada Azərbaycanın Qərbdə iki ən güclü tərəfdaşı öz fikirlərini bildirdi. Niyə biz bunu bu dəfə etdik, amma əvvəlki hallarda yox? Mən buna cavab verə biləcəyimi deyə bilmərəm, amma bu dəfə davranış, insanların avtobuslara salınması, səbəb olmadan həbsləri o qədər biabırçı idi ki. Mənə elə gəlir ki, bu, belə bir bəyanata səbəb oldu. Hökumətin həm Avropa İttifaqının, həm də Birləşmiş Ştatların bəyanatlarına `siz əvvəlcə öz problemlərinizin qeydinə qalmalısınız, bundan sonra Azərbaycanda olanlardan danışmağa bəlkə haqqınız ola bilər` kimi reaksiyasını qəribə hesab edirəm. Baxın, bizim Birləşmiş Ştatlarda öz problemlərimiz var. Amma məsələ artıq həbs edilmiş insanların azad edilməsi baxımından nəyin olacağı və rəsmilərin baş verənlərlə bağlı təhqiqat aparıb-aparmayacağından ibarətdir. Mən burada mənə maraqlı görünən bir hadisəyə də toxunmaq istəyirəm. Mediada Amerika səfirliyinin personalı ilə nümayişləri əvvəlcədən izləyən şəxslər arasında telefon söhbətlərinin mətninin olduğu deyilən məqalələr peyda oldu. Amma birdən-birə həmin məqalələr yoxa çıxdı. Onları istinad üçün tapa bilmək mümkün deyil. Bilirsinizmi, mənim fikricə, bu, normal davranışdan kənar bir addımdır. Amerika Səfirliyinə nəyisə tənqid etmək üçün zəng etmək olar. Amma tamamilə zərərsiz danışıqları yazıya almaq və sonra onları dərc etmək, bu, hər bir halda, mənə olduqca qəribə gəldi.
Amerikanın Səsi: ABŞ səfirliyi mediadakı iddialara cavab verib. Sizcə, ABŞ hökumətinin Azərbaycan hökumətindən məsələsinin təhqiq edilməsini istəməsi mümkündürmü?
Səfir Riçard Kazlariç: Bilmirəm. Bunu nəzərdə tuturam ki, mən Dövlət Departamentidə olsaydım, bu, hökumətlə araşdırılma üçün müzakirə aparmaq istədiyim bir məsələ olardı. Amma bilrsiniz ki, Birləşmiş Ştatlar çox vaxt belə müzakirələri ictimaiyyət üçün açıq deyil, həm burada Vaşinqtonda Azərbaycan səfirliyi ilə, həm də Bakıda ABŞ səfirliyi ilə özəl qaydada aparır. Bir də bilirsinizmi, mən silinməmişdən əvvəl bu mətnləri oxudum, bu, səfirliyin hər hansı bir işçisinin etmək istədiyi bir şeydir. Nümayişdə nəsə baş verir. Siz də bilirsinizki, orada kimlərsə var və çalışırsınız tanıdığınız hər kəsə zəng edib nə baş verdiyini öyrənəsiniz. Ona görə də məni bu təəccübləndirdi ki, nə üçün bu, Birləşmiş Ştatların nümayişlərə nəzarət etməsinə işarə olmalıdır. Amma siz haqlısınız ki, bu, iki hökumətin müzakirə etməli olduğu bir məsələdir.
Amerikanın Səsi: Son illər təkcə Azərbaycanın müxalifət partiyalarının üzvləri deyil, müstəqil müşahidəçilər də Birləşmiş Ştatlar hökumətinin insan hüquqları və demokratiya məsələlərinə kifayət qədər diqqət yetirmədiyindən və rəsmilərin adətən enerji və təhlükəsizlik sahələrində əməkdaşlığı qeyd edərək, Azərbaycanda insan haqları və demokratiyaya fikir vermədyindən şikayət edirlər. Sizin fikrinizcə, bu, dəyişə bilərmi və ABŞ hökuməti bundan sonra bu məsələlərə daha çox diqqət göstərə bilərmi?
Səfir Riçard Kazlariç: Mənim şəxsi nöqteyi-nəzərim belədir ki, hətta Obama administrasiyası zamanı da həbslər, jurnalistlərin Azərbaycana gətirilmək üçün oğurlanması kimi hallarla bağlı daha çox bəyanatlar verilə bilərdi. Fikrimcə, bizim bunu etdiyimiz kimi bəyanatlarla çıxış etmək hüququmuz var, çünki bunlar Azərbaycanın da, Birləşmiş Ştatların da BMT-də və ATƏT-də qəbul etdiyi təməl insan hüquqları və ifadə azadlığının əsas prinsipləridir. Və biz bunu belə qəbul etməməliyik ki, bu məsələləri qaldırmaqla, biz enerji və təhlükəsizlik kimi sizin qeyd etdiyiniz sahələr daxil olmaqla, əsas sahələrdə münasibətlərimizi sarsıda bilərik. Mən ABŞ-ın hazırkı administrasiyasının demokratik prinsiplərin müdafiəsi ilə bağlı münasibət bildirmək üçün nə planlaşdırdığını bilmirəm. Bunu proqnozlaşdırmaq çətindir. Amma fikrimcə, səfirliyin bəyanatında qeyd edilməli odur ki, onlar bu kimi hadisələr davam etsə, bunu qulaqardına vurmayacaqlar. Hesab edirəm ki, diqqətdən yayınmayan təkcə şənbə günü olanlar deyil, həm də bazar günü Bakıda əsas etibarilə qadınlar tərəfindən məişət zorakılığı və ümumiyyətlə qadınlara qarşı münasibətlə bağlı nümayiş idi. Biz hamımız bilirik ki, bunlar bütün dünyada olan problemlərdir. Amma məni polisin bu nümayişlərdə davranışı narahat etdi, çünki, onlar eyni taktikaları işlədirdilər. Mən nəyə görə ətrafdakı qadınları itələyib, onların saçlarından yapışıb və normal ölkədə edilməyən hərəkətləri etmələrini nəzərdə tuturam. Buna görə də hesab edirəm ki, təkcə demokratiya və ifadə azadlığı kimi vacib problemləri əhatə edən fundamental məsələlər deyil, həm də Azərbaycanın və elə bizim hamımızın həqiqətən də həll etməli olduğu bəzi sosial problemlər mövcuddur. Amma bu, polisin təkrar zorakılığına yol verilmədən edilməlidir.
Amerikanın Səsi: Siz müsahibənin əvvəlində qeyd etdiniz ki, hazırda Azərbaycandan çox uzaqdasınız. Amma uzun illər bundan əvvəl siz orada olmusunuz və ABŞ-ın diplomatik missiyasına rəhbərlik etmisiniz. Siz həmçinin “Əsrin Müqaviləsi” sinin imzalanmasının şahidi olmusununz. O zaman ölkənin gələcəyi ilə bağlı böyük gözləntilər var idi. Sizin Azərbaycanın gələcəyi ilə bağlı gözləntiniz nə idi?
Səfir Riçard Kazlariç: Mən The American Interest dərgisində bir neçə həftə bundan əvvəl məqalə yazmışam və bu məqalədə qeyd etdiyim əsas məqamlardan biri ondan ibarət idi ki, heç kəs mənim fikrimə görə, iqtisadi baxımdan bu 25 il müddətində bu qədər inkişafın olacağını gözləmirdi. Fikrimcə, orada nə qədər ehtiyatların olduğu, qlobal bazarlara nə qədər enerjinin nəql ediləcəyi ilə bağlı qeyri-müəyyənliklər fonunda heç kəs siyasi baxımdan ölkələrimizin gələcəyinin necə olacağını deyə bilməzdi. Buna görə də bir tərəfdən, Azərbaycan xalqı bu inkişafla qürur duymalıdır. Onlar bunu gerçəkləşdirə bildilər. Mən müəyyən dərəcədə qürur duyuram ki, təkcə mənim diplomatiyam deyil, bütünlüklə ABŞ diplomatiyası Azərbaycana böyük dəstək verirdi və Rusiya və İran tərəfindən bu günə qədər davam edən təzyiqlər olmadan bu inkişafa imkan verdi. Amma eyni zamanda, daha çox gözləntilər var idi, demokratiya quruculuğu sahəsində gördüyümüzdən daha çox inkişaf gözlənilirdi. Mən həm də iqtisadi islahatlar sahəsində daha çox inkişaf gözləyirdim. Göründüyü kimi, kadr dəyişikliyi ilə bağlı hökumət tərəfindən də bəzi narahatlıqlar var. Amma biz hazırda enerji baxımından 25 il əvvəlkindən daha fərqli geosiyasi mövqelərdəyik. Bu o demək deyil ki, Azərbaycan enerji tədarükçüsü kimi əhəmiyyətsizdir. Birləşmiş Ştatların özü ixrac edə bilmək üçün kifayət qədər neft və qaz istehsal edir. Və mən Azərbaycanın bu gün hansı mövqedə olduğunu təsəvvür edə bilmədiyim kimi, Birləşmiş Ştatların da bu gün neft və qaz ixrac edəcəyini təsəvvür edə bilməzdim. Bu, sadəcə təsəvvür edilə bilməzdi. Məsələ burasındadır ki, hər şey dəyişir və biz sadəcə 1994-cü ildəki münasibətlərimizin xarakterinin bu gün də eyni olduğunu fərz edə bilmərik. Bu da həm gözləntilər, həm də davranış baxımından müəyyən düzəliş və düşünürəm ki, Azərbaycan hökumətinin həm demokratik inkişaf, həm də insan haqlarına və ifadə azadlığına hörmət etməyə qadir olan iqtisadi baxımdan zəngin bir ölkə kimi davranması üçün daha artıq təzyiq tələb edir.
